Theo tinh thần Nghị quyết 50 của Bộ Chính trị về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030. Theo đó:

• Phải thu hút FDI chọn lọc, lấy chất lượng, hiệu quả, công nghệ và bảo vệ môi trường là tiêu chí đánh giá chủ yếu.

• Ưu tiên dự án có công nghệ tiên tiến, công nghệ mới, công nghệ cao, công nghệ sạch, quản trị hiện đại, có giá trị gia tăng cao, có tác động lan tỏa, kết nối chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu.

“Nói cách khác, việc lựa chọn các dự án FDI công nghệ cao, có hàm lượng chất xám công việc và chuỗi giá trị gia tăng cao là điều kiện cần thiết và quan trọng nhất trong cơ hội bứt phá lần này”, TS. Bùi Trinh nói. Ông cũng đề cập tới việc gần đây,Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã quyết định lập tổ công tác đặc biệt đón “đại bàng” đến Việt Namtức ám chỉ những dự án từ các tập đoàn đa quốc gia lớn, công nghệ cao, đứng đầu các chuỗi cung ứng.

Ai cũng biết đóng góp hết sức quan trọng của FDI cho nền kinh tế bản địa là chuyển giao, lan tỏa công nghệ và kỹ thuật – yếu tố thiết yếu cho sự phát triển và thịnh vượng của mỗi quốc gia. Nếu thu hút được dòng vốn FDI có chất lượng cao, hiển nhiên hiệu ứng lan tỏa và các giá trị gia tăng cũng sẽ cao hơn. Tuy nhiên trong quỹ thời gian và nguồn lực có hạn lúc này, nhiều chuyên gia cho rằng chúng ta chỉ có thể tập trung vào một số mục tiêu ưu tiên. Cụ thể, Việt Nam cần tận dụng xu hướng dịch chuyển chuỗi sản xuất toàn cầu sau đại dịch để thu hút FDI vào ngành dược phẩm, tài chính – ngân hàng, sản xuất linh kiện điện và điện tử… Ví dụ:

• Dược phẩm: Ông Vũ Tú Thành, Phó giám đốc điều hành khu vực, Hội đồng kinh tế Hoa Kỳ – ASEAN cho rằng, Việt Nam đã tạo được “thương hiệu” rất tốt về đối phó, kiểm soát dịch Covid-19, vì thế sản xuất dược phẩm và trang thiết bị, vật tư y tế đang có cơ hội lớn trong thu hút đầu tư. Ông thông tin thêm, các doanh nghiệp thiết bị y tế và dược phẩm của Mỹ đang muốn đầu tư vào Việt Nam và Indonesia, 2 nước có tiềm năng lớn cả về thị trường tiêu thụ, kỹ năng của người lao động cũng như để phục vụ xuất khẩu.

• Điện tử: FDI có thể chuyển giao và làm lan tỏa công nghệ ở nhiều dạng, qua nhiều kênh, trong đó có khâu R&D mà doanh nghiệp FDI tiến hành ngay tại nước bản địa. Theo TS. Phan Minh Ngọc ngay ở Việt Nam, dù còn rất hữu hạn nhưng cũng đã có một số doanh nghiệp đa quốc gia lớn như Samsung, HP, Bosch, hay Panasonic thành lập các cơ sở R&D tại đây.

• Khi một tập đoàn đa quốc gia muốn triển khai các dự án đầu tư có hàm lượng chất xám cao, họ sẽ nhìn vào nguồn nhân lực tại địa phương thay vì chỉ chú tâm đến các chính sách ưu đãi.

• Ngược lại, lực lượng lao động trí thức cũng bị thu hút và tìm cơ hội ở những quốc gia có sự hiện diện của những doanh nghiệp công nghệ cao, đòi hỏi công việc có chất xám, chứ không phải là những dự án lạc hậu gây ảnh hưởng và ô nhiễm môi trường.

Mong muốn thu hút FDI chất lượng cao là chính đáng nhưng ở chiều ngược lại phải xem xét Việt Nam liệu đã có đủ những nền tảng cần thiết cho dòng vốn này chưa?

“Để tận dụng được cơ hội Trung Quốc cộng một với Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức, trong đó thách thức lớn nhất chính là cơ sở hạ tầng phục vụ cho nền kinh tế. Hạ tầng yếu kém, cụ thể là hạ tầng giao thông và năng lượng, tiếp tục là “nút cổ chai” chưa được giải quyết nhiều năm nay”, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông nhận xét.

Theo TS. Bùi Trinh, khi một tập đoàn đa quốc gia muốn triển khai các dự án có hàm lượng chất xám cao ở nước nào đó, trước tiên, họ sẽ nhìn vào nguồn nhân lực tại đây. Nước ta có lực lượng lao động dồi dào nhưng lại thiếu trầm trọng nguồn nhân lực trình độ cao để thích nghi với những dự án “cao cấp” cũng như đáp ứng được nhu cầu ngày càng khắt khe của giới đầu tư.

Hầu hết các chuyên gia và doanh nghiệp đều nói rằng Việt Nam có rất nhiều việc phải làm để thu hút được dòng vốn ngoại ở phân khúc “cao cấp”. Đại diện Phòng Thương mại Mỹ tại Việt Nam (AmCham) cho biết, trước khi dịch chuyển sang Việt Nam, các công ty công nghệ lớn trên thế giới, cần phải thấy môi trường kinh doanh tại đây khuyến khích đổi mới sáng tạo. Còn theo đại diện Phòng Thương mại và Công nghiệp châu Âu (EuroCham), các nhà đầu tư nước ngoài hiện vẫn “đau đầu” về những vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, giảm thủ tục hành chính, cắt giảm giấy phép con… ở Việt Nam.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng các cơ quan quản lý cần khẩn trương cụ thể hóa những chính sách thu hút đầu tư FDI chất lượng cao. Tổng thời gian để các doanh nghiệp nước ngoài đứng sẵn bên ngoài, từng hào hứng kỳ vọng vào Nghị quyết 50, đến nay gần tròn một năm. “Nếu đã có Nghị quyết mà vẫn từ từ, hành động thủng thẳng, thì Việt Nam sẽ bỏ qua cơ hội vàng, trăm năm mới có một”, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập phát biểu.

Những “nút thắt” nói trên không thể giải quyết trong một sớm một chiều. Thực tế mà nói trong ngắn hạn, Việt Nam khó có thể thu hút nguồn vốn FDI vào những ngành có công nghệ cao và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Chính sách thu hút FDI, vì thế, cần hướng tới sự hài hòa giữa số lượng và chất lượng, giữa ngắn hạn và dài hạn.

Một thực tế khác, dù Việt Nam đang mất dần lợi thế nhân công giá rẻ nhưng áp lực giải quyết việc làm vẫn rất lớn. Tính hết quý 2/2020, số lao động thất nghiệp là gần 1,2 triệu người; số lao động thiếu việc làm là hơn 1,2 triệu người. Nửa đầu năm nay, cả nước có gần 500 nghìn lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp.

“Mới đây, Công ty PouYuen cho nghỉ gần 3.000 lao động, công nhân khiến lãnh đạo TP. Hồ Chí Minh kêu trời. Điều này hàm nghĩa, trước mắt chúng ta vẫn phải ưu tiên những dự án FDI sử dụng nhiều lao động bên cạnh việc hướng tới thu hút nguồn vốn chất lượng cao, chuyển giao và làm lan tỏa công nghệ – một trong những tiền đề để xây dựng được năng lực công nghệ nội địa”, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông nói.

Chính sách thu hút FDI, dù ở thời kỳ nào, cũng phải “biết người biết ta” mới mong thành công. Trong bối cảnh “bình thường mới”, chúng ta “đừng chê gia công, vì thực tế là chúng ta vẫn đang thiếu việc làm và vấn đề này phải được giải quyết”, ông Đồng nhấn mạnh; nhưng cùng với đó, “Việt Nam phải nhanh chóng gỡ các nút thắt cố hữu để hút được nguồn vốn chất lượng cao”, TS. Bùi Trinh nói.